Przeczytasz w:1 min., 48 s.

3 maja, pod nieobecność części opozycyjnych posłów została uchwalona pierwsza w Europie, a druga na świecie konstytucja. Jej kształt, choć w ówczesnych realiach wydawał się nowoczesny, daleko odbiegał od pierwotnych założeń – został znacznie złagodzony. Mimo to i tak znalazła się cała rzesza oponentów, którzy uznali, że ich interesy zostały naruszone i powołując się na dobro Rzeczypospolitej, na tradycje przodków, na to iż nie będą nas w obcych językach uczyć, jak żyć mamy – doprowadzili w ciągu 14 miesięcy do pogrzebania tego, co mogło stać się zalążkiem odrodzenia wielkiego, o pięknych tradycjach państwa.

Uznaje się, że autorami Konstytucji byli: Hugo Kołłątaj oraz król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki, i Stanisław Małachowski. Król Stanisław Poniatowski w tej historii nie jest postacią jednoznaczną. Przez wielu jego rola w tworzeniu dokumentu jest pomniejszana, pewne jest jednak, że bez jego aprobaty, bez jego wystąpień w Sejmie, dokument nie zostałby uchwalony. Na pewno cieniem na postawie króla kładzie się jego zachowanie, gdy wojska rosyjskie wspierające targowiczan dotarły pod Warszawę i ten skapitulował – mało tego – przyłączył się do konfederacji.

Tę niechęć do króla uchwycił na obrazie Jan Matejko. Widzimy tam władcę (po lewej stronie), który nastawiając ręce do ucałowania przedziera się przez tłum do katedry.

Król Stanisław August Poniatowski wkracza tryumfalnie do katedry. Gwoli ścisłości, do katedry wszedł wówczas bocznym wejściem.

Nowoczesność Konstytucji 3 Maja objawiła się między innymi we wprowadzeniu trójpodziału władzy na: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Z jednej strony ograniczyła immunitety prawne szlachty zagrodowej (tzw. gołoty), z drugiej zaś potwierdziła przywileje mieszczańskie, nadane niespełna miesiąc wcześniej.

Znosiła to, co od stu kilkudziesięciu lat było rakiem toczącym nasze państwo – liberum veto oraz konfederacje i sejmy skonfederowane.

Wprowadzała stałą stutysięczną armię i ustanowiła podatki: 10% dla szlachty i 20% dla duchowieństwa (co ciekawe, szlachta zagrodowa, mieszczanie i chłopi byli z podatków zwolnieni). Zapewniono swobodę wyznań, ale katolicyzm ustanowiono religia panującą.

Uznaje się, że głównym autorem Konstytucji 3 Maja był Hugo Kołłątaj, jeden z promotorów rozwoju szkolnictwa w Polsce.

Hugo Kołłątaj. Luminarz nauki polskiej drugiej połowy XVIII w.

Historia zatacza kręgi. Postępowe myśli nader często spotykają zdecydowany opór różnych grup interesu, które obawiają się zmian i podburzając społeczeństwo, wmawiając mu zmyślone niebezpieczeństwa – samolubnie torpedują rozwój, dla swoich bieżących korzyści politycznych.